BITCOIN'İN TÜRKİYE'DE YASAL STATÜSÜ

Hazırlayan Av. Murat Turhan

BITCOIN’in Türkiye’de Yasal Statüsü

BDDK’nın 25 Kasım 2013 tarihli basın açıklaması Türkiye’de BITCOIN hakkında yapılan ilk resmi açıklamadır. BDDK basın açıklaması özetle aşağıdaki gibidir; [1]

“Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir.

Diğer taraftan, Bitcoin ve benzeri sanal paralar ile gerçekleştirilen işlemlerde tarafların kimliklerinin bilinmemesi, söz konusu sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratmaktadır. Ayrıca Bitcoin, piyasa değerinin aşırı oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi gibi risklerin yanı sıra yapılan işlemlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel hatalardan ya da kötü niyetli satıcıların suistimalinden kaynaklı risklere de açıktır.

Herhangi bir mağduriyet yaşanmaması adına, yukarıda belirtilen hususların duyurulmasında ve bu çerçevede Bitcoin ve benzeri sanal paraların barındırdığı muhtemel risklerin kamuoyuna hatırlatılmasında fayda mülahaza edilmektedir.

Gerçekten BITCOIN 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun” ve kanunun geçici 1. maddesi uyarınca 27 Haziran 2014 tarihli ve 29043 sayılı Resmi Gazetede ile yayımlanan “Ödeme Hı̇zmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Kuruluşları ve Elektronı̇k Para Kuruluşları Hakkında Yönetmelı̇k” kapsamında tanımlanan “Elektronik para” tanımı ile örtüşmemektedir. Anılan Yönetmelik kapsamında Elektronik Para şu şekilde tanımlanmıştır;

c) Elektronik para: Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri,

Aynı yönetmelikte Elektronik Para ihraç eden kuruluş ve Elektronik Para Kuruluşları tanımları da şu şekildedir;

ç) Elektronik para ihraç eden kuruluş: Elektronik para kuruluşları ile 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki bankaları,

d) Elektronik para kuruluşu: Kanun kapsamında elektronik para ihraç etme yetkisi verilen tüzel kişiyi,

Anılan kanun ve yönetmelik kapsamında Elektronik para faaliyetlerinin tamamı (arz, üretim, pazarlama vs) için bir tüzel kişiliğin var olması, elektronik paranın bir fon karşılığında ihraç edilmesi, tüzel kişiliğin de BDDK tarafından anılan kanun ve yönetmelik kapsamında aranan şartları yerine getirerek elektronik para ihracı için yasal izin alması gerekmektedir.

BITCOIN ise açık kaynaklı yazılım ile üretilen kripto para olması yanında bir merkezi (ve sistemin sahibi) bulunmadığından izin alacak veya başvuru yapacak bir sahibi bulunmamaktadır. Doğal olarak BITCOIN’in 6493 sayılı kanun kapsamında bir “elektronik para” vasfına sahip olması da mevcut mevzuat değişmediği sürece mümkün değildir.

Ancak BITCOIN açık kaynak yazılımı veya benzer türev yazılımları ile BITCOIN dışında “sahibi belli olan bir tüzel kişi tarafından üretilecek” bir başka (piyasa adı ile bir altcoin kriptosunun) kripto metaların/paraların elektronik para sistemi içinde değerlendirilmesi (fon karşılığında ihracını karşılaması şartı ile) mümkün olup kanun ve yönetmelik kapsamında aranan vasıflara sahip yeni bir kripto paranın elektronik para olması kanımızca mümkündür.

Mevcut durumda BITCOIN kripto para sisteminin anonim olması veya sistemin sahibinin olmaması durumuna karşın, BITCOIN eko sistemi içerisindeki açık kaynaklı yazılım sayesinde madenciler olarak adlandırılan kişi veya şirketler tarafından üretilen Bitcoinlerin sahipleri ise bulunmaktadır. Yani bitcoin sisteminin sahibinin olmamasına karşın sistem sonucu üretilen bitcoinlerin sahiplerinin (ilk olarak madenciler sistemde üretilen bitcoinlerin yasal sahibi durumundadır) olmaması gibi bir durum söz konusu değildir. BITCOIN’in mevcut mevzuatımız uyarınca elektronik para olabilmesi için ya elektronik para tanımı değişmeli veya “sahibi olmayan sistemlerden üretilen elektronik para” tanımı yapılarak yeni nesil elektronik para tanımı yapılarak bu yeni tanım sonucunda anonim sistemlerden üretilen elektronik para tanımı mevzuatımıza eklenebilmelidir.

Taslak bir “sahibi olmayan sistemlerden üretilen elektronik para” tanımı şu şekilde olabilir; “Anonim veya sahibi olmayan kripto sistemler sonucunda üretilen, yazılım içerikli sanal cüzdanlarda saklanan, yazılım içerikli sanal cüzdanlar sayesinde aracısız bir şekilde takas veya ödeme aracı olarak da kullanılabilen, yeni nesil kripto değeri”

BITCOIN ile ilgili İkinci açıklama aynı şekilde BDDK’nın web sitesinde 27 Haziran 2015 tarihinde açıklanan 6493 sayılı Kanun hakkında sıklıkla sorulan sorulara cevaplar şeklinde açıklamanın[2] içinde yer alan 42. sorudur. 42. soru ve cevabı aynen şu şekildedir;

SORU 42: Bitcoin 6493 sayılı Kanun kapsamında olan elektronik para mıdır?

CEVAP: Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir.

Görüldüğü üzere BDDK Bitcoin’i sadece sanal para olarak tanımlanmakta, elektronik para olarak değerlendirilmemekte, gözetim ve denetiminin mümkün görülmediğini açıklamaktadır. (BITCOIN’in sanal para yerine kripto para/meta olarak tanımlanması ise kanımızca daha uygun olacaktır).

BITCOIN ile Türkiye’de kanımızca 3. idari açıklama (3. idari açıklama olarak kabul edilmese dahi en azından önemli ilk resmi kaynak sayılmalıdır) SERMAYE PİYASASI KURULU Araştırma Dairesi’nin Daire Başkanlık Makamının 20.10.2016 Tarihli Görevlendirmesi Uyarınca Dr. Abdurrahman ÇARKACIOĞLU tarafından ARAŞTIRMA RAPORU olarak hazırlanan ve SPK web sitesinde yayınlanan KRİPTO-PARA BITCOIN isimli araştırma raporudur.[3]

SPK tarafından yayımlanan “KRİPTO-PARA BITCOIN” araştırma raporunda Dr. Abdurrahman ÇARKACIOĞLU 73 sayfalık araştırma raporunda BITCOIN hakkında anlaşılır, bilimsel ve derin açıklamalarda bulunmuştur. Araştırma Raporunda BITCOIN nedir ve Bitcoin’in Geleneksel Para Sisteminden Farkları başlıklarına verilen cevaplar özetle şu şekildedir;

2.1 Bitcoin Nedir ?

Bitcoin, dijital para ekonomisini oluşturan kavramlar ve konular bütünüdür. Bitcoin sistemi, açık kaynak kodlu yazılımlardan oluşur. Yazılımlar laptop ve akıllı cep telefonu dahil geniş̧ bir yelpazedeki işlemcilerde çalışırlar . Tamamen dijital olup, fiziki temsiline ihtiyaç̧ yoktur. İşlem maliyetlerinin çok az olması, küresel olarak kullanılabilmesi, gün geçtikçe kullanım alanlarının artması, güvenli ve anonim olarak değer saklama aracı olması Bitcoin’i daha da popüler yapmaktadır.

Bitcoin, 8 basamağa kadar bölünebilir, dolayısıyla 0,00000001 Bitcoin’lik bir işlem yapmak mümkündür. En küçük birime Satoshi (satoşi okunur) denir. Başka bir deyişle, 100 Milyon Satoshi 1 BTC’dir.

Bitcoin‘in dayandığı teoriler oldukça teknik içerikli olsalar da, kullanımı çok kolaydır. Cüzdan (wallet) programlarından herhangi bir tanesini yükleyip, Bitcoin alıp-satmaya ve transfer etmeye hemen başlanabilir. Bitcoin cüzdanları, kişilerin sahip olduğu Bitcoin’leri saklayan ve üzerinde işlem yapılmasına olanak sağlayan programlardır.

Bitcoin istendiği an, TL, Amerikan Doları, Euro veya başka paralar ile takas edilebilir. Normal paranın kullanımında olduğu gibi, Bitcoin kullanıcıları, ürün/hizmet almak veya satmak için, Bitcoin ağını kullanarak birbirlerine BTC gönderebilirler. Bitcoin satın alabilir ve takas yapabilirler. Ticaret hayatında Bitcoin’in, küresel pazara kolay erişim, dolandırıcılığa ve sahtekarlığa karşı koruma, düşük komisyon oranları, finansal özgürlük ve anonimlik sağladığı için kullanımı artmaktadır. Bitcoin yeni sanal bir ekonomiye doğru sınırları zorlamaktadır.

Bitcoin transferlerinin güvenliği ve üretiminde kriptoloji kullanıldığı için kripto-para (cryptocurrency) olarak da tanımlanır. Bitcoin bir şirket ya da kurum değildir, herhangi bir yönetim merkezi yoktur, herhangi bir kişi ya da kuruma ait değildir, resmi temsilcisi yoktur. Herhangi ülkenin merkez bankasıyla ilişkili olmadığı için hiçbir ülkenin ekonomik durumundan da etkilenmez.

Bitcoin sisteminde ödemelerde gecikme, sıkıntılı banka transferleri, EFT, Havale, SWIFT masrafları, hesap işletim ve kredi kartı ücretleri yoktur. Herhangi biri, 7/24, ücretsiz olarak birkaç dakika içerisinde başka birine, bilgisayar veya cep telefonu kullanarak Bitcoin gönderebilir. Hiç bir hükümet yetkilisi bu fonlara el koyamaz ve hiç bir banka bu transferleri engelleyemez.

Bitcoin belirli bir seviyede anonimlik sağlar. Ne kadar anonimlik istendiği, kişisel bir tercih olup, %100 anonimliğin garantisi, hiç bir sistemde verilemez. Bitcoin transferleri, Bitcoin cüzdan adresleri arasında gerçekleşir. Bitcoin cüzdan adresi, geleneksel bankacılık sistemindeki, hesap numarasına benzetilebilir. Bu adresler rakam ve harflerden oluşan, kimlik, lokasyon ve diğer hiç bir kişisel bilgiyi içermeyen, karışık bir dizedir (string). Fakat, Bitcoin cüzdan adresini bildiğiniz birisinin, tüm Bitcoin işlemlerini görmeniz mümkündür, sistem bu anlamda çok şeffaftır.

Bitcoin ağı, merkezi olmayan ve uçtan uca bağlı bir yapıya sahiptir. Merkezi bir sunucusu veya kontrol noktası yoktur. Geleneksel para aktarma (bankalar, aracı kurumlar, VISA, PayPal gibi) sistemleri genellikle merkezi veya uçları birbirine tam bağlı dağıtık yapıdadırlar. Merkezi ağlarda, merkezdeki sunucu arızalandığında veya hacklendiğinde, sistemin tamamı risk altındadır. Ayrıca tüm güvenlik, merkezi sunucuyu işleten kuruluşa teslim edilmiş durumdadır. Kuruluş iflas ederse veya hileli işlemler yaparsa, kullanıcılar zor durumlarda kalabilirler.

Bitcoin bir merkezden üretilmez, Bitcoin arzı, merkezi olmayan küresel ağdaki gönüllü bilgisayarların işlemci güçleriyle yapılır. Açık kaynak kodlu madenci yazılımını çalıştırarak, Bitcoin ağına dahil olan herkes, isterse madenci olabilir ve Bitcoin üretebilir. Bitcoin’ler, madencilik adı verilen, transfer işlemleriyle uğraşırken karmaşık bir matematik problemini, birbirleriyle yarışarak çözen, madenciler aracılığıyla arz edilir. Problemi çözen madenci belli miktar Bitcoin ile ödüllendirilir. Problem sürekli olarak zorlaşır ve madencilere verilen ödül yaklaşık her dört yılda bir yarıya iner. Maksimum BTC sayısı 21 milyonla sınırlıdır. Hiç kimse, hiç bir otorite, Bitcoin sistemine dışarıdan para arz edemez. Oysa, kağıt banknotlar halindeki itibari para, merkezi otoriteler tarafından basılır ve istediğinde ek para arzı sağlanır.

Bitcoin sistemi, toplam 21.000.000 Bitcoin üretilebilecek şekilde tanımlanmıştır. 1 Aralık 2016 itibarıyla, 16.018.575 Bitcoin dolaşımdadır. 2140 yılına kadar 4.981.425 Bitcoin ise madenciler tarafından yapılacak olan yeni blok üretimlerine karşılık, madencilere verilerek, Bitcoin arzı yapılacaktır.

2009’dan bu yana gerçekleştirilen tüm transfer işlemleri, Blok-Zincir adı verilen, küresel hesap defterinde tutulur. Blok-Zincir, merkezi bir kayıt ve kontrol mekanizması olmadan değer üretilmesini, transfer edilmesini ve saklanmasını sağlar. Bu defteri, dileyen herkes tutabilir, inceleyebilir, işlemlerin doğruluğunu kontrol edebilir. Bu deftere kayıtları madenciler yazarlar, başka bir deyişle Bitcoin ağının güvenliğini madenciler sağlarlar. Blok-Zincir dağıtık, açık ve güvenilir mutabakat sistemidir.

Bitcoin, işlem protokolünün, merkezi olmayan ağın ve dağıtık işlem buluşlarının ilk uygulamasıdır. Aynı zamanda, diğer kripto-paralar için dijital altın standardıdır. Bitcoin, kısaca itibari para sistemine alternatif, yeni dijital bir parasal sistemdir.

2.3 Bitcoin’in Geleneksel Para Sisteminden Farkları

Bitcoin‘in itibari paradan, mali sistem ve işlem yapma açısından farkları;

1. Bitcoin ağı, merkezi değildir, herhangi bir aracı, yönetici, denetletiyici yoktur, uçtan uca birbirine bağlı, gönüllü katılım sağlayan bilgisayarlardan oluşur. Bağlı tüm bilgisayarlar, açık kaynak kodlu, aynı programı çalıştırırlar, hepsi tüm işlemleri görür, hepsi tüm işlem geçmişini isterse tutabilir, istedikleri an diğer uçlardan işlem geçmişlerini alabilirler.

2.Dijital itibari paraların işlemlerinde, güvenilen bir aracıya ihtiyaç duyulurken, Bitcoin’de aracıya ve güvene ihtiyaç yoktur. Aracılık sisteminin maliyetleri yüksektir ve güvenlik açıklarına gebedir.

3.Bitcoin borç değil, değer taşıyıcıdır. Banka hesaplarındaki paralar, bir tür borç senedidir. Bir hesap, bir bankanın müşterisine olan borcunu temsil eder. Bitcoin bir borcu temsil etmez. Banka ve hükümetlerin, banka hesapları üzerindeki kontrol güçleri, Bitcoin de yoktur. Hiçbir güç Bitcoin’in kullanılmasını engelleyemez, yapılan işlemi geri alamaz.

4.Devletler para arzıyla ve kısıtlamasıyla bankadaki paranın değerini etkileyecek (enflasyon ve deflasyon) mali kararlar alabilirler. Oysa, Bitcoin arzı üzerinde banka ve devletlerin etkisi yoktur. Sisteme dışardan para arzı yapılamaz, dolayısıyla enflasyon oluşmaz. Para arzı, başarılı blok oluşturan madencilere verilen ödüller şeklindedir.

5.İşlemler anonimdir, takma adlarla yapılır. İşlemlerin gerçek kişilerle, kuruluşlarla, banka hesaplarıyla bağlantısı yoktur. İşlemler Bitcoin adresleri arasında gerçekleşir. Bitcoin adresleri dijital rumuzlardır. Tüm bunlara rağmen, %100 anonimlik mümkün değildir.

6.İşlemler şeffaftır, hızlı ve küreseldir. 2009 yılındaki ilk Bitcoin arzından bu yana, tüm işlemler, isteyen herkes tarafından görülebilir. Yapılan işlemler, neredeyse anında tüm dünyadaki bitcoin ağına dağıtılır, makul süre içerisinde de onaylanır.

7.İtibari fiziksel parada işlemlerin hafızası yoktur. Bitcoin işlem hafızası ise küresel hesap defteri olan Blok-Zincir veritabanlarında tutulur. Bitcoin kullanacak birisinin, Bitcoin sahibi olup olmadığı, daha önceki kayıtlarına bakılarak karar verilir.

8.İşlemler geri alınamaz. Hiçbir otorite, devlet, kişi, bilgisayar programcısı, hatta sistemi tasarlayanlar dahil, madencinin biri tarafından onaylanıp, diğerlerince de kabul edilmiş ve Blok-Zincir’e yazılmış, bir işlemi değiştiremez, geri alamaz.

9.İzin gerektirmez. İşlem yapmak için hiçbir kimseden veya kuruluştan izin alınması gerekmez, hiç kimse işlem yapılmasına engel olamaz.

10.Sistem güvenlidir. Güvenlik matematiksel olarak güvenilirliği ispatlanmış, kriptografik dijital imzalama metotları kullanılarak gerçekleştirilir. Kötü niyetli kişilerin veriler üzerinde manüpülasyon yapması, gizli/açık anahtar şifreleme yöntemi kullanılması sebebiyle, mümkün değildir.

SPK araştırma raporuna göre özetle BITCOIN; işlem protokolünün, merkezi olmayan ağın ve dağıtık işlem buluşlarının ilk uygulamasıdır. Aynı zamanda, diğer kripto-paralar için dijital altın standardıdır. Bitcoin, kısaca itibari para sistemine alternatif, yeni dijital bir parasal sistemidir.

Gerek BDDK açıklamasında ifade edilen “bir merkezi bulunmayan sanal para” gerek SPK araştırma raporunda ifade edilen “bir merkezi bulunmayan kripto-para sistemi” tanımlarından yola çıkarak BITCOIN’in tanımı şu şekilde olabilir;

Üretildiği ortamın (kripto yazılımın) bir sahibinin olmadığı, kripto yazılım vasıtası ile (kripto yazılımın içinde yer alan ve her seferinde zorluk derecesi yükselen blokların içinde yer alan soruların, işlemci değerleri yüksek bilgisayarlar tarafından çözümü ile) üretilebilen “üretilmiş kripto değerlerin”, “yazılım içerikli sanal cüzdanlarda saklandığı”, üretildiği ortamın sahibi olmamakla birlikte üretilmiş olan bitcoinlerin ise bir zilliyedinin veya sahibinin olduğu, yazılım içerikli sanal cüzdanlarda saklanabilen (veya yazılım içerikli sanal cüzdanlara refere edilecek şifrelerle fiziken de veya kart, bellek vs sistemlerle de saklanabilen), yazılım içerikli sanal cüzdanlar sayesinde “bir finans kurumuna ihtiyaç duymaksızın” aracısız bir şekilde takas veya ödeme aracı, rehin/teminat dahil her türlü sözleşmeye konu olabilecek olan, denetlenmesi çoğu zaman mümkün olamayan (ancak sanal cüzdanların adedinin ve sanal cüzdanların içindeki Bitcoin adetlerinin kamuya açık ve şeffaf olduğu) yeni nesil kripto değer ve aynı zamanda kripto para ve yeni nesil finansal sistemdir.

Bitcoin içeriği sebebiyle bilmece gibidir, sahibi hem yok ama var, güvenli değil gibi ama güvenli, denetlenemez ama herkese açık, fiziken yok ama var olan bilmecenin cevabı bitcoindir.

Yukarıda açıklanan BDDK duyurusu, BDDK soru ve cevap açıklaması ve SPK araştırma raporu dışında SPK’nın son idari açıklaması aracı kurumlara gönderdiği 27 Kasım 2017 tarih ve 43 sayılı toplantısında alınan kararların açıklandığı genel mektuptur. [4]

SPK‘nın aracı kurumlara gönderdiği Genel Mektup’ta Bitcoin ve benzeri sanal paraların fark kontratı işlemlerine konu olup olmayacağı, sanal paralara dayalı türev araçlara yönelik müşterilere hizmet verilip verilmeyeceği hakkında kurula muhtelif aracı kurumlar tarafından görüş taleplerinin iletildiği bildirildi.

Genel Mektup’ta söz konusu taleplerin görüşüldüğü kurulun 27 Kasım 2017 tarih ve 43 sayılı toplantısında sanal para birimleri ile ilgili olarak Türkiye’de bir düzenleme veya tanımlama bulunmadığı ve Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında yer alan türev araçlara dayanak teşkil edebilecek unsurlar içerisinde sanal para birimlerinin bulunmadığı dikkate alınarak, bu aşamada müşterilere yönelik sanal para birimlerine dayalı spot veya türev işlemler yapılmaması gerektiği hususunda bildirimde bulunulmasına karar verildiği bildirildi.

SPK’nın 27 Kasım 2017 tarih ve 43 sayılı toplantısında alınan kararların açıklandığı genel mektubun dayanağı ise dünyanın en büyük vadeli işlemler borsası işletmecisi olan CME Group ve CBOE’nin, ABD’deki düzenleyicilere yasalara uyum sözü vererek, sanal paralara dayalı kontratları dayalı işlemlere başlamış olmasıdır. Aynı grubun türev araçlarını Türkiye’de sistemlerinden yatırımcılara açan bir çok yerli aracı kurum bu mektup üzerine sanal para birimlerine dayalı spot ve türev işlemlerini sistemlerinden kapatmış bulunmaktadır.

Bitcoin hakkında 5. kaynak ise TBMM Diyarbakır Milletvekili Zipa Pir’in soru önergesi üzerine TCMB’sının verdiği yazılı cevaptır. [5] TCMB kısaca Bitcoin ve diğer kripto paralar hakkında doğrudan herhangi bir mevzuatın olmadığını açıklamış ve yukarıda açıklanan BDDK’nın 25 Kasım 2013 tarihli açıklaması ile Bitcoinin elektronik olmadığına vurgu yapılmıştır.

Bitcoin hakkında altıncı kaynak ise MASAK tarafından yayınlanan Şüpheli İşlem Tipleri rehberi içerisinde “Müşteri hesaplarından bitcoin satan aracı kuruluşlara bitcoin alımına yönelik para transferi yapılması” işleminin şüpheli işlem örneklerinden biri olarak açıklanmış olmasıdır. [6]

Ancak başlı başına bir banka müşterisinin bitcoin borsalarına para göndermesi suç değildir. MASAK kapsamında açıklanan katalog (uyuşturucu, göçmen kaçakçılığı, tefecilik vs) suç tipleri kapsamında yapılan her mali işlem (ister bankacılık sistemi içinde olsun ister borsa ister bitcoin üzerinden olsun) suç kapsamı içinde olacaktır. Burada Bitcoin borsalarının durumlarını incelemeli ve MASAK ile koordineli çalışarak suç işleyen kişi ve şirketlerin hareketlerini MASAK mevzuatı kapsamında MASAK’a bildirmeleri gerekmektedir. Gelirlerini yasal yollarla elde eden kişilerin bitcoin almalarını yasaklayan bir yasal düzenleme ise bulunmamaktadır. Ancak her bir bitcoin alımı işleminin şüpheli işlem olarak adlandırılması kanımca bir bankada bir hesap açma işleminin şüpheli işlem olarak adlandırılmasına benzemektedir.

Türk Yetkili Makamların BITCOIN hakkında başkaca bir tasarrufuna henüz ulaşamadık (bulunması halinde bu makale güncellenecektir). Ancak Diyanet İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı [7] yazılı bir soru üzerine bitcoin hakkında aşağıdaki açıklamayı 1 Ocak 2018 tarihinde açıklamıştır;

”Kullanıcılar arasında değişim ya da kıymet ölçüsü olarak genel kabul gören, kaynağı itibariyle kullanıcılara güven veren her türlü paranın kullanımı caizdir. Bu noktada önemli olan husus, para olarak bilinen değişim aracının kendi özünde yani üretim şeklinde, sürüm aşamalarında ve muhataplık niteliğinde büyük belirsizlik içerip içermemesi, bir aldatma) aracı olarak kullanılıp kullanılmaması ve belli bir kesimin haksız ve sebepsiz zenginleşmesine vesile olup-olmamasıdır.

Son yıllarda ortaya çıkan ve birçok çeşidi bulunan, dijital-kripto paralardan her birini kullanmanın hükmünü yukarıdaki genel ilkeler doğrultusunda değerlendirmek gerekir. Buna göre, özünde ciddi belirsizlikler taşıyan, aldanma ve aldatma riski ileri düzeyde olan, dolayısıyla güvencesi bulunmayan ve kamuoyunda ‘Saadet zinciri’ olarak bilinen uygulamalar gibi belirli kesimlerin haksız ve sebepsiz zenginleşmesine yol açan dijital kripto paraların kullanımı caiz değildir.”

Diyanet İşleri Yüksek Kurulunun açıklaması üst düzeyde dünyaca ünlü Bankacıların açıklaması ile paralellik göstermektedir.

JP Morgan Chase CEO’su Jamie Dimon, sanal para bitcoinin bir ‘dolandırıcılık’ olduğunu söylemiş, bu parayı satın alan insanların gerçekten akıllı oldukları düşünülemez demiş ve bu açıklaması büyük yankı uyandırmıştı. Hatta Dimon, çalışanlarından birisinin Bitcoin alması durumunda yaptığı “aptallık” nedeniyle o kişiyi hemen kovacağını da söylemişti.

Bu açıklama ardından John McAfee, Bitcoin’e dolandırıcık diyen JPMorgan CEO’su Jamie Dimon’a meydan okuyarak “Bitcoini dolandırıcılık olarak adlandırıyorsunuz. Ben bir bitcoin madencisiyim, bitcoini biz çıkarıyoruz. Her bir bitcoini oluşturmak bize yaklaşık 1.000 dolara mal oluyor. Amerika için dolar üretmek kaça mal oluyor? Hangisi dolandırıcılık?” demişti.[8]

Bitcoin konusunda Dünya açıkça ikiye bölünmüş durumda Bankacılar, Finans Kurumları, çoğunluk bürokratlar ve hatta din adamlarının çoğunluğu (bazı hocaların bitcoin alım satım yapmalarından dolayı görevden alınmasına dair haberler de çıkmıştır) bitcoin ve altcoinlerin tamamının güvenilmez olduğunu açıklamaktadır.

Bitcoin destekleyicisi ülkeler olduğu gibi yasaklayan ülkeler ve şimdilik sessiz kalan veya sadece uyarılarda bulunan ülkeler bulunmaktadır.

Makalemizin konusu ise hukuk ve bitcoindir. Türk Hukukunda ve hatta istisnalar hariç diğer ülke mevzuatlarında BITCOIN ile ilgili doğrudan bir Mevzuatın olmaması haline karşın hukuki boşluğun tüm yerel hukuklarca “doldurulma zorunluluğu” unutulmamalıdır. Zira hukuk boşluk kabul etmez. Kanunlarda uygulanabilir bir hükmün olmaması halinde hukukçular öncelikle örf ve adet hukukuna göre, bu yönde bir kaynak olmaması halinde hakimlerin kendisi kanun koyucu olması halinde nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar vermesi gereklidir. (Türk Medeni Kanun madde 1) Aynı şekilde hakkında uygulanabilir bir hüküm bulunmayan maddi vakıalarda, benzer yasa hükümlerinin örnekseme (kıyasen) uygulanma zorunluluğu da bulunmaktadır. (Türk Medeni Kanunu madde 5)

Bitcoinin üretildiği yazılım açık kaynaklı bir program olup anonim, kamuya ait (anonim-public domain) bir yazılımdır. Bu yazılımın eser vasfına sahip olduğu açıktır, ancak yazılımın sahibi açık kaynaklı olarak yazılımı yayınladığından bu yazılım/eserin sahibi yoktur. (yazılımın sahibinin gerçek kimliği de henüz resmi olarak açıklanmamıştır, yazılımın sahibinin bilinen tek ismi müstear bir isim olup Satoşi Nakamoto’dur.

Eser vasfındaki bitcoin yazılımından madenciler (gerçek kişi veya tüzel kişi olabilirler) tarafından üretilen ve aynı şekilde eser vasfındaki sanal cüzdanlarda saklanan bitcoin’lerin hukuken durumunu da kısaca açıklamak gereklidir. Bitcoin yazılımı içinde madenciler tarafından üretilen ve yazılım vasfındaki cüzdanlarda saklanabilen üretilmiş bitcoinler ticari emtia/mal vasfındadır. (Nitekim ABD’de Hakim Jack Weinstein Bitcoinin ticari bir emtia/mal olduğuna ilişkin bir kararı [9] da bulunmaktadır.)

Üretilmiş ve yazılım cüzdanlarda bulunan ve transfer edilebilen Bitcoin’in ticari bir emtia olmasının bazı hukuki sonuçları vardır. Bitcoin, taşınır, ticareti yapılabilir bir emtia olarak emtia borsalarında işlemlere konu da olabilir. (Örneğin elektrik enerjisi de ticari bir emtia olup emtia borsalarında işlem görmektedir.) Nitekim yukarıda açıklanan karardan sonra Bitcoin emtia borsasında işlem görmeye de başlamıştır. Emtianın sanal olması ise emtiayı bir ticari mal olmaktan çıkarmamaktadır. Bitcoin ticari bir emtia olmanın yanında, taşınır bir emtiadır. (fiziki bitcoin yazılımları taşınabilmektedir, bir çok ülkede fiziken mağazalarda bitcoin kartları satılmaktadır (Örneğin 100 USD değerinde Bitcoin’i içeren kartları, İspanya’da elektronik ürün satan mağazalarda satın almanız mümkündür, aynı şekilde özel tasarımlı madeni para şeklinde fiziken içinde özel yazılım ve kodlar bulunan ürünlerin de birkaç ülkede satışa sunulduğu bilinmektedir). Bitcoin taşınır bir emtia/mal olduğundan her türlü sözleşmeye de konu olabilir. (bağışlama, satış, takas, rehin, teminat, kiralama vs).

Bitcoin’in bu özellikleri dışında aynı zamanda bir ödeme aracı olması hali ise oldukça dikkat çekicidir. Maaşını bitcoin ile alanlar olduğu gibi, gayrimenkullerin dahi bitcoin ile satıldığı görülmektedir. Ürün satışlarını bitcoin karşılığı yapan satıcıların sayısı da artmaktadır. Bitcoin’in aynı zamanda ödeme aracı olmasının hukuki ilk dayanağı ticari emtia olması sebebiyle takas sözleşmesine konu olmasıdır. Bir bitcoin tıpkı bir kilo altın gibi takas sözleşmesine konu olabilmektedir. Bitcoin ödeme aracı ile yapılan işlemlere şüphe ile yaklaşmak kanımca doğru değildir. Sadece bitcoin değil, her türlü para veya emtia işleminde yasa dışı işlem söz konusu olabilir. Aynı şekilde bankalar veya finans kurumları vasıtası ile de yasa dışı işlemler yapılabilmektedir. Yasa dışı bir maddi vakıa kanımca bitcoinin blockchain sisteminde daha kolay izlenebilecektir. Zira bir yazılım cüzdanın tüm hareketleri bu sistem içinde herkes tarafından görülebilmektedir. Burada yaşanan sorun cüzdan sahibinin veya zilliyetinin kim olduğunun kolaylıkla bilenememesidir. Ancak mevcut teknolojik çağda ödeme yapılırken bir internet bağlantısı gerektiği sürece internet IP leri üzerinden en azından hangi işlemin hangi adresteki bilgisayarlar üzerinden yapıldığı kolluk kuvvetleri tarafından tespit edilebilmektedir.

Ayrıca Bitcoin işlemlerinde yazılım tabanlı cüzdanın kimliğinin belirlenmesi veya bilinmesi işlem borsalar üzerinden yapıldığı sürece mümkün olabilmektedir.

Türk Hukukuna göre ticari bir emtia olan bitcoinlerin “henüz” bir mevzuatının olmaması BITCOIN’i esasında mevzuattan ari kılmamakta aksine tüm mevzuata muhatap kılmaktadır.

Bitcoin sahipleri ister madenci olsun ister madencilerin piyasaya sürdüğü bitcoinleri alan kişiler olsun Bitcoin’in bir mevzuatı olmadığı gerekçesi ile serbestçe diledikleri gibi veya kuralsız bir şekilde Bitcoin ekosistemi üzerinde manipülasyon, gerçek dışı bilgi, tekelleşme, tröst, haksız rekabet, kara para aklama, vergi yetkililerine elde ettikleri gelirleri bildirmemek veya kendi aralarında uyumlu eylemler oluşturmak veya suç gelirlerini aklamak vs gibi ilgili tüm mevzuatın yasakladığı eylemlerden kaçınması ve uzak durması gerekmektedir.

Örneğin halen faal 4 Türk Bitcoin borsası (veya alım veya satıma aracılık eden şirketler) uyumlu eylemlerle Bitcoin alım ve satımında veya komisyon oranlarında birlikte hareket etmemelidir. Aksi halde Rekabet Kurumu soruşturma açacak ve rekabet mevzuatını ihlal eden bu kurumlar oldukça ağır müeyyidelerle karşılaşabileceklerdir. Ancak Bitcoin Türk borsaların birlikte hareket ederek veya dernek kurarak Bitcoin eko sisteminin güvence altına alınması amacıyla resmi makamlarla görüşmeleri yasak değildir ve bu tür eylemler için önceden yazılı menfi tespit belgesi alabilmeleri de mümkündür. Rekabet hukuku adil rekabeti teşvik etmekte haksız rekabete ise engel olmak istemektedir.

Aynı şekilde halen faal 4 Türk Bitcoin borsası şüpheli işlemleri bir finans kurumu olmasalar dahi yetkili idari makamlara (MASAK vs) bildirmemeleri halinde aynı şekilde müeyyidelerle karşılaşabileceklerdir.

Bitcoin cüzdan sahiplerinin özellikle büyük adetli bitcoinlere sahip sanal Cüzdan sahiplerinin (örneğin büyük madencilerin) tekelleşmesi, uyumlu eylem içinde bulunması halinde de aynı kural geçerlidir. Bu cüzdan sahiplerinin kimliklerine erişilip erişilmemesi ayrı bir konudur.

Bitcoinlerin yer aldığı sanal cüzdanlar içerisinde ne kadar Bitcoin olduğu anonim ve kamuya açıktır. Ancak çoğu zaman bu cüzdanların sahiplerinin tespiti hiç kolay değildir. (Türkiye için Bitcoin borsalarında kimlik bilgilerin sunulması zorunlu olduğu düşünüldüğünde en azından Bitcoin borsalarında yer alan sanal cüzdanların kimlikleri tespit edilebilecektir.)

Borsa dışında Bitcoin alımı yapacak olan kişilerin son derece dikkatli olmalıdır. Genellikle Bitcoin satıcıları doğal olarak önce para sonra Bitcoin gönderimi yaptıklarından paranın gönderilmesi buna mukabil bitcoinlerin alıcının cüzdanına gönderilmemesi vakıasına karşı alıcı tarafın çok dikkatli olması gereklidir. Delil olması açısından alıcının banka hesabına ………. TL (veya USD bedelden) xxx Bitcoin almak için gönderilmiştir şeklinde açıklama faydalı olabilir ancak havalenin yapıldığı hesap sahibi parayı alıp ortadan kaybolabilir (arada yasal bir banka olmasına rağmen). Bu sebeple tanımadığınız ve hatta daha önce Bitcoin alımı yaptığınız bir kişi bile olsa oldukça dikkatli olunmalıdır. Arada parayı alıp bitcoini gönderecek yasal bir takas merkezi olmadığından en uygun çözüm Bitcoin Borsaları gözükmektedir. Ancak ülkemizdeki Bitcoin borsaları da nihayetinde sınırlı sayıda sermayeleri olan şirketler hukukuna tabi ve henüz resmi olarak denetlenmeyen şirket türleridir. Batan bir bankada (veya SPK’ya tabi bir aracı kurumda) bulunan hesaplar belirli limitler dahilinde devletin koruması altında iken Bitcoin borsalarında bulunan hesaplar ise koruma altında değildir.

Bu sistem içinde sırası ile Türk Hukukuna konu olabilecek olası diğer meseleler özetle şu şekilde sıralanabilir.

Tüketici Hukuku

Türkiye’de halen faal olarak hizmet veren Bitcoin borsaları ile bu borsalardan alım veya satım yapan veya bitcoinlerini bu borsalarda bulunan cüzdanlarda tutan kişiler arasındaki olası hemen tüm hukuki sorunlarda tüketici hukuku rahatlıkla uygulanabilecektir. (alım veya satım emrinin gerçekleşmemesi gibi veya uzaktan satım sözleşmeleri gibi kritik konular bitcoin alım satımlarında da hukuki tartışmalara konu olabilecektir).

Bir Bitcoin borsasında bulunan bitcoinlerin bir şekilde 3. kişiler tarafından başka sanal cüzdanlara aktarılması gibi hallerde tüketici ile borsa arasında ceza davası yanında, tüketici davası söz konusu olabilecektir. (gerekli veya yeterli önlemlerin alınamaması halleri)

Ceza Hukuku

Bir kişinin zilyetliğinde veya mülkiyetinde bulunan sanal cüzdanların 3. kişiler tarafından boşaltılması, Bitcoin borsalarındaki kripto paraların çalınması, para gönderildiği halde Bitcoin cüzdanına Bitcoin göndermeme vakıaları maddi vakıanın durumuna göre dolandırıcılık, hırsızlık, güveni kötüye kullanma gibi suçlara konu olabilecektir.

Borçlar, Miras, Medeni Hukuku ve Bitcoin

Bitcoinler alım satım, teminat, takas, mahsup, rehin vs her türden sözleşmeye konu olabilecektir. Ancak özellikle bitcoinler üzerinde alacağına karşılık rehin temin etmek isteyen kişilerin veya finans kurumlarının öncelikle bitcoinlerin olduğu sanal cüzdanlara erişmeli ve sanal cüzdan da bulunan bitcoinleri kendilerine ait rehinli bitcoinleri tuttukları sanal cüzdanlara aktarmaları ve rehin hukukuna göre yazılı (en azından online) bir sözleşme yaparak borçlunun sanal cüzdandaki zilyetliğini kesmeleri (aksi halde Medeni Kanun uyarınca rehin geçersiz olacaktır), borcun zamanında ödenmemesi halinde yapacakları bildirime takip eden x süre içinde diledikleri borsada güncel fiyat üzerinden serbestçe rehinli bitcoinlerin satış hakkının alacaklıda olduğuna dair sözleşmeye hüküm koymaları gerekecektir.

Miras hukuku uyarınca ölen kişinin Bitcoin yatırımcısı olması halinde mirasçılarının ilk yapacakları iş veraset ilamları ile Türkiye’deki Bitcoin borsalarına başvurmaları, bu borsadan yurt dışındaki Bitcoin cüzdanlarına gönderim yapılıp yapılmadığının sorulması, yurt dışındaki coin borsalarına Bitcoin gönderilmesi halinde (özellikle altcoinler henüz ülkemizde sınırlı olarak yer aldığından bitcoin ticareti yapanlar Türk Borsalarından bitcoin alarak bu bitcoinleri ticaret yapmak için yurt dışında bilinen ve popüler bitcoin borsalarına göndermektedir) gönderilen sanal cüzdan nosu ve yurtdışındaki Bitcoin borsasının kimliğinin tespiti ile yabancı borsaya başvurulması gibi işlemlerin takibinin yapılması ve miras kalan bitcoinlerin geri alınması mümkün olabilecektir. Bitcoin yatırımcılarına tavsiyemiz Bitcoin sanal cüzdan erişim şekil ve şifrelerini ya ailenin bildiği bir banka kasasında saklamaları veya şifreleri bir avukata kapalı zarfla teslim ederek ölümü halinde cüzdandaki bitcoinleri hakkında miras mevzuatına uygun şekilde davranmak üzere avukat ile bir emanet sözleşmesi imzalamaları, emanet sözleşmesinin bir örneğini de ailenin erişebileceği bir yerde saklamalarıdır)

Konuyla ilgili diğer sorularınız için bizlerle her zaman iletişime geçebilirsiniz.

E-posta: [email protected]

KAYNAKLAR

[1] https://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Duyurular/Basin_Aciklamalari/12574bitcoin_hk_basin_aciklamasi.pdf

[2]https://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Kurum_Bilgileri/SSS/142546493_sayili_kanun_ve_alt_duzenlemelerine_iliskin_sss.pdf

[3] http://www.spk.gov.tr/SiteApps/Yayin/YayinGoster/1130

[4] http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/spkdan-flas-bitcoin-aciklamasi-geldi-40664892

[5] http://www2.tbmm.gov.tr/d26/7/7-17304c.pdf

[6] http://www.masak.gov.tr/userfiles/file/sektorel_sib_rehberleri/rehberler/MSK-RHB-ŞİB-001-1.3.pdf

[7] https://www.sozcu.com.tr/2018/ekonomi/diyanetten-bir-bitcoin-fetvasi-daha-2155515/

[8] http://uzmanpara.milliyet.com.tr/haber-detay/gundem2/jp-morgan-hakkinda-sok-bitcoin-iddiasi/73000/73711/

[9] https://www.forbes.com/sites/greatspeculations/2018/03/09/cryptocurrencies-are-commodities-says-federal-judge/#38f149365c09